Ekonomik kriz derinleşirken Mısır mega projeleri yavaşlatacak mı?

Kahire, Mısır – Mısır ekonomisi mücadele ediyor.

Ulusal para birimi bir yıldan kısa bir süre içinde değerinin neredeyse yarısını kaybetti ve geçen hafta dolar karşısında 32 Mısır poundu gibi tarihi bir düşük seviyeye ulaştı ve ardından hafif bir toparlanma yaşadı.

Yıllık enflasyon yüzde 20’nin üzerine çıktı ve marketler gözle görülür şekilde daha boş hale geliyor.

Pek çok ithal ürün artık bulunamıyor ve yumurta ve yemeklik yağ gibi temel gıdaların fiyatı iki katına çıktı.

Sterlin’in çöküşü ve yükselen fiyatların Mısır’da günün konusu olmasına şaşmamalı.

Kahire’deki popüler bir sokak kafesinden bir müşteri, “Ülke serbest düşüşte” dedi. Özel hayatında, birçok Mısırlı krizin sorumlusu olarak Cumhurbaşkanı Abdülfettah el-Sisi’yi işaret ediyor.

Durumu hafifletme çabaları, sorunu en azından geçici olarak şiddetlendirdi.

Uluslararası Para Fonu (IMF), Mısır hükümetinin geçen hafta esnek bir döviz kuruna geçmeyi, devlete ait işletmeleri özelleştirmeyi ve ulusal projelerdeki kamu yatırımlarını yavaşlatmayı kabul ettiğini duyurdu.

Özellikle poundun dalgalanması, Mısır’ın ekonomik krizi ve döviz sıkıntısını çözmek için geçen ay IMF ile imzaladığı 3 milyar dolarlık kredi anlaşmasının önemli bir koşulu.

Cumhurbaşkanı el-Sisi, ekonomideki zorlukların suçunu Ukrayna savaşına yükledi.

Savaşın patlak vermesinden sonraki haftalarda, yabancı yatırımcılar Mısır hazine bonolarını sattı ve bunun sonucunda tahminen 20 milyar dolar ülkeden dışarı aktı.

Mısır, doları içeride tutmak için ithalat kısıtlamaları getirdi ve bu da ithalata dayalı yerel endüstriye büyük zarar verdi.

Bankalar ayrıca döviz çekme ve ödeme işlemlerine resmi kısıtlamalar getiriyor.

Ancak analistler, Ukrayna savaşının yalnızca Mısır ekonomisinde önceden var olan yapısal sorunları ortaya çıkardığını ve ekonomik modelin sürdürülemez olduğunu gösterdiğini savunuyorlar.

Berlin merkezli analist ve yazar Mahmoud Salem, Mısır Merkez Bankası’nın (CBE) döviz kurunu sabitleyerek poundun değerini yapay olarak yüksek tutmasının sorunun temelinde olduğuna inanıyor.

Salem, El Cezire’ye “Rakamları çok uzun süre pişirdiler” dedi. Salem, CBE poundun devalüe edilmesine izin verdiğinde bile, bunların “kontrollü devalüasyonlar” olduğunu söyledi. “[Mart 2022’den bu yana yaşanan devalüasyonların] hiçbiri gerçek değildi.”

Para birimi serbest dolaşıma geçse bile, Mısır’ın ekonomik sıkıntıları bitmedi.

Mısır’ın kamu yatırımlarını yavaşlatması ve devlet varlıklarını özelleştirmesi yönündeki IMF şartı, devletin New Administrative Capital ve New Alamein şehri gibi devasa inşaat projelerine ve Almanya ve İtalya gibi ülkelerden silah alımlarına milyarlarca dolar akıttığı bir dönemde geldi. Bu arada, Mısır’ın dış borcu son on yılda dört katına çıktı.

Mısır Kişisel Haklar Girişimi’nden ekonomist Wael Gamal ulusal projeleri “Beyaz filler” olarak tanımlıyor. “Parayı yerler” ama gerçek değerleri yoktur. “Seni muhteşem gösteriyorlar ama mahvediyorlar.”

Gamal’a göre, ulusal projelerde uygun durum tespiti yapılmamaktadır. “Çok zayıf bir ekonomik rasyonaliteleri var ve sürdürülebilir işler yaratmıyorlar.”

Selim kabul eder. Mega projelerin yatırım getirisi yok” dedi.

Ancak hükümetin bu tür projeleri gerçekten durdurup durdurmayacağı şüpheli.

Ekim ayında ekonomik krizi ele almak için toplanan bir ekonomi konferansında el-Sisi, ulusal projelerin devam edeceğine ve ordunun bu projelerde aktif kalacağına söz verdi.

Açıklamaları, Mısır’ın kamu yatırımlarını yavaşlatmayı ve ordunun rolünü sınırlamayı kabul ettiğini belirten 10 Ocak’ta yayınlanan IMF raporuyla doğrudan çelişiyor.

Hükümet, mega projelerin Mısır’ın kalkınması için hayati öneme sahip olduğunu savunurken, el-Sisi, projelerin hızını azaltacağı için fizibilite çalışmalarından hoşlanmadığını son birkaç yılda birkaç kez dile getirdi.

Bu ayın başlarında Mısır’ın zor bir dönemden geçtiğini kabul etti, ancak Mısırlıları ekonomi konusunda sadece hükümeti dinlemeleri ve devlet parasının çarçur edildiği şeklindeki “saçmalığa” inanmamaları konusunda uyardı.

Washington merkezli Tahrir Orta Doğu Politikası Enstitüsü’nden Timothy Kaldas, “[Ulusal projeler] rejime himaye dağıtmak için bir araçtır” dedi.

Büyük Mısırlı ve yabancı şirketlerin yanı sıra, askeriyeye ait kuruluşlar, orduyu el-Sisi’nin liderliğine bağlayan inşaat ve altyapı projelerinde sıklıkla ihaleler alıyor.

Projeler ayrıca GSYİH büyümesi için bir araçtır. Kaldaş, “Onlar sayesinde borcun GSYİH’ya oranı bir şekilde kontrol altında kaldı” dedi.

Üstelik mega projeler, el-Sisi’nin 2021’de ilan ettiği “Yeni Cumhuriyet”in anahtarı.

Meşruluğunun büyük bir kısmı, ekonomist Robert Springborg’un geçen yıl bir makalesinde tanımladığı gibi, halkı el-Sisi’nin yeni, müreffeh ve güçlü bir Mısır inşa ettiğine ikna edecek mega projelerin “vay faktöründen” kaynaklanıyor.

Kahire’deki Tahrir Meydanı yakınında, yol boyunca el-Sisi’nin portresinin bulunduğu çok sayıda tabela yerleştirildi ve cumhurbaşkanının iktidarda olduğu yıllara atıfta bulunarak “Sekiz yıllık başarılar” ilan edildi. Başarılar: yeni köprüler, yollar, demiryolları ve şehirler.

Peki Mısır, IMF tarafından öngörülen reformları takip etmezse ve örneğin askeri şirketler genişlemeye devam ederken mega projelere para akıtmaya devam ederse ne olur?

Salem, IMF koşullarının teoride iyi olduğuna, ancak uygulanamayacağı için pratikte gerçekçi olmadığına inanıyor. “Ordunun ekonomiden çıkmasını nasıl sağlayabilirsiniz? IMF hangi gerçeklikte bu güce sahip?” dedi.

Kaldaş ise IMF’nin kaldıraç gücüne sahip olduğuna inanıyor. “Mısır, Körfez ve IMF’den gelen dış finansmana bağlı” dedi. “IMF’nin gerçekten ısrar etmesi gerekiyor.”

Geriye büyük soru kalıyor: IMF, koşullar yerine getirilmezse kredinin bir sonraki dilimini serbest bırakmayarak Mısır’ı sorumlu tutacak mı?

“Emin değilim,” dedi Kaldas. Bilakis, sterlinin sabitlendiği ve ulusal projeler için milyarlarca borç alındığı netleşirken IMF’nin Mısır’ın ekonomi politikasını bir başarı öyküsü olarak son yıllarda övmeye devam etmesi, gelecek için pek de iyiye işaret değil.

Cemal’in IMF reform planına pek inancı yok.

2016 yılında Mısır, kemer sıkma önlemleri ve özel sektörü canlandırma taahhütlerine bağlı olarak IMF’den 12 milyar dolarlık bir kredi aldı.

Gamal, “Bir şey olursa, durumu daha da kötüleştirdi,” dedi.

Özelleştirme yerine kamu parasını yatırmanın ileriye giden yol olduğuna inanıyor.

Ancak Gamal için bu, mevcut mega projeler şeklinde değil, üretimi artıran ve yeni pazarlar açan sosyal yardımlar ve “gerçek projeler” şeklinde olacaktır.

IMF’nin görmekten hoşlandığı gibi devlet varlıklarını satmak sadece “zaman kazanmak” dedi. “Satılacak hisse kalmayıncaya kadar bunun sizi yemesi riski var. Bu tür politikalar temerrüde yol açabilir.”